Marian Zdziechowski (ur. 30 kwietnia 1861 w Nowosiółkach, zm. 5 października 1938 w Wilnie) – polski historyk idei i literatury, filolog, filozof, krytyk literacki i publicysta, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Brat Kazimierza Zdziechowskiego – pisarza, publicysty i krytyka literackiego.
Biografia
Urodzony w polskiej rodzinie ziemiańskiej, ukończył w 1879 rosyjskie gimnazjum w Mińsku a następnie studiował na wydziale historyczno-filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego, a w latach 1879-1883 na Uniwersytecie Dorpackim (dziś Tartu). Członek korporacji akademickiej Konwent Polonia. Uczył się także w Zagrzebiu. Grazu i Genewie. Po studiach współpracował z petersburskimi czasopismami, m.in. “Siewiernym Wiestnikiem” i “Krajem” wydawanym przez Włodzimierza Spasowicza. Działalność naukową rozpoczął w 1882 drukując pierwsze swoje studia i szkice, po czym dalsze swoje prace przez pół wieku z górą ogłaszał stale w wydawnictwach osobnych, czasopismach krajowych i zagranicznych, w różnych językach, pod imieniem własnym oraz (ze względów cenzuralnych) pod pseudonimami: M.Ursyna i Karowskiego.
W 1888 przeniósł się do Krakowa, gdzie doktoryzował się wkrótce na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy p.t. “Mesjaniści i Słowianofile” napisanej pod kierunkiem prof. Stanisława Tarnowskiego. W latach 1899-1919 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Krakowie dał się poznać jako utalentowany, natchniony i popularny wykładowca. W czasie jego wykładów największa sala UJ zapełniała się w całości studentami i gośćmi z miasta.
W 1901 współzałożyciel “Klubu Słowiańskiego” w Krakowie oraz czasopisma “Świat Słowiański”. Od 1902 członek Akademii Umiejętności. W latach pierwszej wojny światowej przebywał także w Rosji: w rodzinnym majątku w pod Mińskiem, w Moskwie i Petersburgu. W 1917 został zaproszony do objęcia katedry na Uniwersytecie Londyńskim ufundowanej przez Aleksandra Lednickiego. Zaproszenia nie przyjął.
W latach 1919-1932 profesor Uniwersytetu Wileńskiego gdzie objął katedrę literatur europejskich. W latach 1925-1927 rektor tegoż uniwersytetu, piastował też funkcję dziekana wydziału humanistycznego. W Wilnie był również profesorem w Szkole Nauk Politycznych przy Towarzystwie dla Badań Europy Wschodniej oraz prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP). W ostatnich latach życia był również prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Należał jednocześnie do założycieli wileńskiego dziennika “Słowo”. W maju 1926 znalazł się wśród kandydatów do godności Prezydenta Rzeczypospolitej.
Mimo że sam był sympatykiem Piłsudskiego, wiosną 1927 roku Zdziechowski ujął się, w napisanej przez siebie broszurze Sprawa sumienia, za pięcioma generałami uwięzionymi po zamachu majowym i zamkniętymi bez przedstawienia żadnych zarzutów w III Wojskowym Więzieniu Śledczym na Antokolu w Wilnie, m.in. bohaterem bitwy warszawskiej Tadeuszem Rozwadowskim. Broszura ta przyczyniła się do zwolnienia uwięzionych.
Doktor honoris causa uniwersytetów w Wilnie, Dorpacie i Segedynie. Od 1929 członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Zmarł po ciężkiej chorobie w Wilnie 5 października 1938. Spoczął na Antokolskim cmentarzu wojskowym.
Zainteresowania
Autor szeregu prac z zakresu filozofii religii i literatur słowiańskich. W szczególności zainteresowany polsko-rosyjskimi stosunkami kulturowymi. Znawca rosyjskiej literatury filozoficznej. Prowadził korespondencję z Lwem Tołstojem i odwiedził go nawet raz w Jasnej Polanie. Utrzymywał kontakty z wieloma znanymi rosyjskimi intelektualistami w tym z Mikołajem Bierdiajewem, Sergiejem Bułgakowem, Piotrem Struwe, Dmitrijem Mereżkowskim, Nikołajem Trubieckim. Zajmował go m.in. problem zła w ujęciu filozoficznym, w tym komunizmu w kontekście apokaliptycznym, zjawisko modernizmu w Kościele katolickim oraz źródła kryzysu kultury europejskiej.