Benedykt Dybowski (ur. 30 kwietnia 1833 w Adamarynie, powiat Mińsk, zm. 30 stycznia 1930 we Lwowie) – polski przyrodnik, podróżnik, odkrywca i lekarz. Szlachcic herbu Nałęcz (odmiany białoruskiej). Badacz jeziora Bajkał, południowej Azji i Kamczatki, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Szkoły Głównej w Warszawie, uważany za jednego z ojców polskiej limnologii. Starszy brat Władysława Dybowskiego.
Początki pracy naukowej
Studiował medycynę i nauki przyrodnicze na uniwersytecie w Dorpacie (1853-1857) i we Wrocławiu (1857-1858), a w latach (1858-1860) odbył studia paleontologiczne, botaniczne i medyczne w Berlinie. Członek korporacji akademickiej Konwent Polonia. W 1860 r. na podstawie pracy nad determinacją płci u pszczół (Commentationis de parthenogenesi specimen) uzyskuje doktorat. W czasie studiów berlińskich zapoznaje się z dziełem Darwina o pochodzeniu gatunków, które ukazało się w tym czasie. W Berlinie wydaje ciekawą pracę o odkrytym przez siebie gatunku zadychry (Branchipus grubii). W roku 1861 wraca do Dorpatu i przedstawia uniwersytetowi pracę o rybach karpiowatych Inflant. Praca ta zyskuje mu opinię znakomitego badacza.
Działalność konspiracyjna
Wypadki polityczne wciągnęły Dybowskiego do konspiracyjnej pracy patriotycznej. Za udział w manifestacji w katedrze wileńskiej zostaje aresztowany i przez pewien czas więziony. Mniej więcej w tym czasie Uniwersytet Jagielloński proponuje Dybowskiemu katedrę zoologii, rząd austriacki jednak z powodów politycznych nie zatwierdza tego wyboru. W roku 1862 Dybowski zostaje powołany do Szkoły Głównej w Warszawie na stanowisko adiunkta. Jego praca pedagogiczna trwa jednak niedługo: Dybowski bierze czynny udział w organizacji powstania jako komisarz Rządu Narodowego na Litwę i Białoruś. 26 marca 1864 zostaje aresztowany ponownie. Więziony był w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej [1]. Został skazany na śmierć przez powieszenie. Ratuje go wstawiennictwo zoologów niemieckich i pośrednictwo Bismarcka, dzięki czemu kara śmierci zostaje zamieniona na 12 lat zesłania.
Zesłanie
Od 1865 roku, jako zesłaniec na Syberii, rozpoczyna swą niezmiernie owocną działalność badawczą. Nie zrażając się nader ciężkimi warunkami życia, zbiera materiały faunistyczne najpierw w okolicach Siwakowej w pobliżu Czyty, potem w Darasuniu na zboczach gór Jabłonowych. Zbiory Dybowskiego i jego współpracownika, również zesłańca, Wiktora Godlewskiego, pochodzące ze wschodniej Syberii, po raz pierwszy dowodzą wybitnych różnic między fauną wschodniej i zachodniej Syberii. Po dwóch latach Dybowski wraz z Godlewskim otrzymują pozwolenie zamieszkania we wsi Kułtuku nad jeziorem bajkalskim i w niesłychanie ciężkich warunkach, często przy 40-stopniowym mrozie, z pomocą własnoręcznie sporządzonych narzędzi rozpoczynają badanie fauny tego jeziora, uważanego dotąd za ubogie pod względem faunistycznym.
Fauna Bajkału
Badania Dybowskiego prowadzą do odkrycia szeregu nowych dla nauki form zwierzęcych. Dybowski opisuje 116 nowych gatunków skorupiaków z rzędu Amphipoda i 6 nowych gatunków ryb. Na podstawie materiałów bajkalskich zebranych przez Benedykta Dybowskiego, brat jego, Władysław, opisuje 88 gatunków mięczaków i 9 gatunków gąbek. Inne zbiory Dybowskiego opracowują profesorowie: Grube z Berlina, Józef Nusbaum ze Lwowa, Roman Gutwiński z Krakowa. Prace Dybowskiego rzucają nowe światło na pochodzenie fauny Bajkału, rozstrzygają szereg zagadnień naukowych pierwszorzędnej wagi.
Inne ekspedycje
Oprócz badań Bajkału Dybowski nie zaniedbuje i fauny lądowej, uwzględniając przede wszystkim ssaki i ptaki. Badania we wschodniej Syberii zyskują mu złoty medal Towarzystwa Geograficznego w Petersburgu. W roku 1868, towarzysząc ekspedycji generała Skałkowa, Dybowski bada kraj Amurski, Usuryjski i Nadmorski, docierając do wschodnich wybrzeży Azji. Powróciwszy do Kułtuka, udaje się następnie z Godlewskim i Parwexem na Zabajkale na poszukiwania faunistyczne w dolinach rzek Ononu i Arguni. W 1871 razem z Wiktorem Godlewskim oraz geologiem Aleksandrem Czekanowskim dokonał badań północnej części jeziora Chubsuguł w Mongolii. W latach (1872-1875) wraz z Wiktorem Godlewskim i Michałem Jankowskim odbywa wielką wyprawę wzdłuż Arguni i Amuru , bada jezioro Chanka, dociera do Władywostoku, przebywając na badaniach czas dłuższy w kraju Nadmorskim, w zatoce Striełok i na wyspie Askold. Jednym z cenniejszych rezultatów tej podróży było znalezienie przez Dybowskiego nowego gatunku jelenia, zwanego dziś jeleniem Dybowskiego. Bada wraz z Wiktorem Godlewskim faunę rzeki Ussuri, następnie powróciwszy nad Bajkał, bada faunę jezior sąsiadujących z Bajkałem i rzeki Angary.
Kamczatka i działalność humanitarna
Rok 1876 przynosi wielką zmianę w życiu Dybowskiego: dzięki staraniom Towarzystwa Geograficznego i Akademii w Petersburgu uzyskuje pozwolenie na powrót do kraju, bawi w nim jednak krótko. Dzięki staraniom gen. Skałkowa i innych udaje mu się zrealizować marzenie o wyprawie na Kamczatkę. Otrzymuje stanowisko lekarza okręgowego w Pietropawłowsku. Po półrocznej podróży przez Syberię przybywa w czerwcu 1879 na Kamczatkę. Sześcioletni pobyt zużytkowuje na niezwykle owocną pracę lekarską i humanitarną, nie zaniedbując badań naukowych: zoologicznych i antropologicznych. Terenem badań jego staje się nie tylko Kamczatka, ale również liczne okoliczne wyspy. Przez dłuższy czas bada Wyspy Komandorskie, a szczególnie największą z nich Wyspę Beringa. Dybowski zakłada na Kamczatce szpitale dla trędowatych, zwalcza epidemie, kupuje za własne pieniądze konie i renifery i zawozi je na Wyspy Beringa, aby ulżyć doli nieszczęśliwych mieszkańców, cierpiących często głód. Zakłada hodowle kóz i królików na wyspach Komandorskich i na Kamczatce, inicjuje rezerwaty dla soboli, stanowiących często jedyne źródło dochodu mieszkańców wysp.
Okres lwowski
W 1883 wezwany do kraju na katedrę zoologii na Uniwersytecie Lwowskim. Od 1884 rozpoczyna się trzeci okres w życiu Dybowskiego, poświęcony pracy pedagogicznej i naukowej. We Lwowie opracowuje przede wszystkim ogólne zagadnienia biologiczne, nie zaniedbując jednak i prac z dziedziny anatomii porównawczej, systematyki i antropologii. Głównym dziełem z tego okresu jest oryginalnie pomyślana teoria budowy zębów ssaków. W pracy pedagogicznej występuje jako zwolennik teorii ewolucji co faktycznie sprawia jego zwolnienie w wrześniu 1906 na emeryturę[2], ale mimo tego nie zaprzestaje pracy, drukuje dziesiątki prac naukowych i liczne artykuły popularyzatorskie. Wojnę Światową spotyka w nowogródzkim majątku swojej siostry na terenie Rosji, jako obywatel Austrii otrzymuje rozkaz zesłania na Syberię do Irkucku, ale władze lokalne Irkucku odmawiają przyjęcia zesłańca i rozkazują jego miejsce zesłania jeszcze dalej do Jakucji. Od drugiego zesłania Dybowskiego uratowało wstawiennictwo Imperatorskiej Akademii Nauk w Sankt-Petersburgu, Imperatorskiego Towarzystwa Geograficznego i szeregu znanych naukowców rosyjskich. Po przyjściu armii niemieckiej Dybowski dzięki pomocy oficera niemieckiego, wnuka Humboldta otrzymuje pozwolenie na powrót do Lwowa[2]. W pierwszych latach po powstaniu Państwa Polskiego drukuje szereg artykułów okolicznościowych.
W 1884 na bazie gabinetu historii naturalnej Dybowski zakłada Muzeum Zoologiczne (noszące obecnie jego imienie), do którego włącza swoje bogate zbiory przywiezione z Kamczatki, Bajkału, Wschodniej Syberii, południowej Rosji i morza Kaspijskiego. W 1904 muzeum zostaje wzbogacone unikalnym eksponatem – szkieletem krowy morskiej (Hydrodamalis gigas), podarowanym Dybowskiemu przez mieszkańców Wysp Beringa. Pochowany na “górce powstańców styczniowych” na Cmentarzu Łyczakowskim.